Valletta - muzeum pod gołym niebem

Nazywam się Francesco Laparelli, byłem uczniem Michała Anioła i podobno najlepszym architektem militarnym w XVI wieku i to ja zaprojektowałem to miasto od zera…

Valletta – takie malutkie miasto a tyle bogactwa ma w sobie! To prawdziwe muzeum pod gołym niebem z kultowym pałacem Wielkiego Mistrza i resztą 320 atrakcji. Oto wyzwanie na weekend! Mimo szczerych chęci trudno się tu zgubić, no bo jak, jeśli najdłuższa ulica Republiki mierzy tylko 1 km, a szerokość półwyspu, na którym ulokowała się stolica Malty to zaledwie 600 metrów?

Mimo wszystko próbujemy zagubić się w wąskich uliczkach…

… bo tam czekają na nas: niezwykła architektura, kolorowe drzwi i okiennice, finezyjne balkony, a wszystko to wśród potężnych fortyfikacji… Spacer po Valletcie jest jak cofnięcie się w czasie. Uliczki biegną raz w górę raz w dół, czasami zejścia są strome a podejścia wymagające, niekiedy ulicami są schody o bardzo niskich i szerokich stopniach, które kiedyś ułatwiały konne poruszanie się po mieście. Drogi przecinają się pod kątem prostym, prostopadle do morza, dzięki temu do centrum dociera chłodna morska bryza, z kolei budynki są na tyle wysokie, że dają cień i nawet latem nie jest tu upalnie. Jak bardzo to wszystko jest przemyślane!

À propos balkonów, nie można włóczyć się po tym mieście i nie zwracać na nie uwagi. Kiedyś balkony były pokazem bogactwa i obiektem prestiżu dla maltańskich rodzin. Duże, małe, kolorowe, proste, misternie rzeźbione… stanowią główny element elewacji i są częścią tutejszego stylu życia. Prawo budowlane ustalone przez Rycerzy Maltańskich nakazywało ozdabianie narożników kamienic, dlatego na każdym rogu możemy zderzyć się ze świętym, gzymsem, pilastrem lub zawiniętym balkonem. Z resztą zobaczcie sami, zapraszam na spacer po Valletcie.

Konkatedra św. Jana niewinna z zewnątrz…

… ale za to w środku wszędzie złoto, złoto, złoto… Ale nie dajcie się zwieść pozorom, bo zbudowana przez Zakon Rycerzy Maltańskich katedra jest tak pełna przepychu w środku, jak nudna na zewnątrz i kiedy przejdziesz przez drzwi, to czeka Cię zupełnie inny świat plus prawdziwy Caravaggio.

Każdy centymetr sufitu zajmują freski, ściany pokryte są bogatymi złoceniami, a marmurowe podłogi to istne dzieła nekrosztuki – 375 grobowców rycerzy w oryginalnych kostuchowatych pozach i obowiązkowo z brakami w uzębieniu, no cóż, na ten widok nie pozostaje mi nic innego jak zbierać szczękę z podłogi…

Lajtmotiw? Military style. Rycerz w zbroi, rycerz z mieczem, rycerz na koniu, armia prawdziwie wierzących walcząca z niewiernymi i heretykami, gdzie nie spojrzysz tam jakaś bitwa, wojna, ręka, noga, mózg na ścianie i szkielety, dużo szkieletów…

Katedra składa się z ośmiu kaplic, które symbolizują osiem „języków” zakonu: angielski, niemiecki, owernijski, prowansalski, francuski, włoski, aragoński i kastylijski. Skąd to się wzięło? W przeciwieństwie do Krzyżaków zakon joannitów miał od początku charakter międzynarodowy i przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich, bez względu na nich narodowość.

Wisienką na torcie jest Oratorium Wielkiego Mistrza, gdzie wiszą obrazy włoskiego mistrza światłocienia i awanturnika w jednej osobie. Caravaggio, bo o nim tu mowa, na kilka miesięcy zabunkrował się na Malcie, aby uniknąć kary śmierci za zabicie człowieka w Rzymie. W lipcu 1607 roku wylądował na śródziemnomorskiej wyspie i został członkiem Zakonu Kawalerów Maltańskich. Artysta liczył zapewne nie tylko na opiekę i ochronę zakonu, ale także na intratne zamówienia w związku z przebudową katedry św. Jana.

Obraz „Ścięcie św. Jana Chrzciciela” zamówił Wielki Mistrz Alof de Wignacourt. Wielkie płótno jest naprawdę wielkie, to 15 m² utrzymane w ciemnych brązach i pełne dramaturgii, to jedyny obraz podpisany przez malarza; ciekawe, że podpis umieścił w plamie krwi obok głowy świętego.

f. Michela. Frater Michela? czy facit Michela? – oto jest pytanie i pole do dywagacji dla historyków sztuki, będą mieli co robić do końca świata, a może i dłużej.

W grudniu 1608 roku w Oratorium katedry, w którym wisiał już wyżej wspomniany obraz, odbyła się ceremonia… wydalenia Caravaggia z zakonu joannitów, bo „jako wstrętny i zgniły członek” sprawił łomot jednemu z rycerzy… Co się potem z nim działo? Poczytajcie sami, bo ja nigdy tego wpisu o Valletcie nie skończę.

A dlaczego konkatedra nazywa się konkatedrą?? Wcześniej stolicą Malty była Mdina, w której znajdowała się katedra. W XIX wieku papież wydał dekret stanowiący, iż kościół św. Jana w Valletcie zostanie wyniesiony do tej samej rangi, co siedziba arcybiskupa w Mdinie. I stąd to całe zamieszanie i „kon” przed katedrą.

Konkatedra św. Jana w Valletcie została wybudowana w latach 1572-1581

Z kurtuazyjną wizytą u Wielkiego Mistrza

Malta nie byłaby Maltą, jaką znamy dzisiaj, gdyby muzułmanie nie podbili Jerozolimy w 1291 roku. Ten zwrot w historii spowodował, że Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty musiał znaleźć nie tylko nowy dom, ale także nowy powód istnienia. Wkrótce ich rola w polityce europejskiej została powszechnie doceniona, bo Rycerze Szpitalnicy nie tylko chronili Morze Śródziemne przed piractwem, ale walczyli także z podbojem osmańskim podczas Wielkiego Oblężenia w 1565 roku. Ta niewielka wyspa okazała się strategiczną placówką na wodzie, pomiędzy Europą, Afryką i Azją.

Po wydaleniu z Jerozolimy, Rycerze znaleźli nową bazę na Cyprze, potem na Rodos aż wreszcie w 1530 roku wylądowali na Malcie. Ich darczyńcą był król Hiszpanii, Karol I, który nie chciał niczego w zamian, jeno jednego maltańskiego sokoła rocznie… To tutaj, w Valletcie, Zakon zainwestował w wielkie fortyfikacje, szpitale, kościoły, katedry i zmienił oblicze Malty i historię wyspy na zawsze.

Zwiedzanie Pałacu Wielkiego Mistrza jest jak wejście w sedno tych operacji. Chodząc po korytarzach miałam wrażenie, że zaraz zza winkla wyjdzie jakiś rycerz, albo nawet sam Mistrz…

Pałac został oddany do użytku w 1576 roku i aż do końca rządów joannitów na wyspie (1798 r.) był siedzibą Wielkiego Mistrza Zakonu. Od 1800 roku stał się rezydencją brytyjskich gubernatorów, a w niepodległej republice – siedzibą prezydenta i parlamentu, dlatego biorąc pod uwagę rozmiar kompleksu, nie jest tu wiele do zwiedzania, ale warto, powiadam Wam.

Co zobaczymy? Korytarze z bogato zdobionymi sklepieniami i ścianami, słynną Komnatę Gobelinową – dawne miejsce spotkań Rady Zakonu Św. Jana, ze wspaniałymi arrasami przedstawiającymi egzotyczny świat roślin i zwierząt, Salę Tronową z dwunastoma freskami przedstawiającymi oblężenie Malty w 1565 roku przez wojska sułtana Sulejmana Wspaniałego (obecnie to oficjalna sala przyjęć Prezydenta Malty), Jadalnię, w której uwagę przyciągają XVII-wieczne żyrandole, Salę Czerwoną z freskami na fryzie i oczywiście zbrojownię, ale to już inna bajka…

Pałac Wielkiego Mistrza to nie Wersal, ale jest zachwycający i jak przystało na Wielkiego Mistrza Zakonu, czuć w nim ducha.

Szczęk oręża i blask metalowych garniturów…

Jeśli jesteś bronią i zbroją, to będzie to raj dla Ciebie: ilość militarnego wyposażenia, należącego w przeszłości do joannitów, jest oszałamiająca.

Kiedyś w zbrojowni stacjonował oręż dla 25 000 ludzi, ale przybycie Napoleona zadało kolekcji duży cios, przedmioty zniknęły i dziś jest tu „tylko” 5721 sztuk eksponatów. Chociaż to tylko ułamek oryginalnego wyposażenia, to i tak jest to bezprecedensowa kolekcja militariów włoskich, francuskich, hiszpańskich, niemieckich oraz okazy islamskiego i otomańskiego rynsztunku.

Oprócz masywnych zbroi dla zwykłych żołnierzy możemy podziwiać te, które chroniły szlachtę. To iście metalowe garnitury, bogato zdobione, szyte a raczej kute na miarę w najlepszych warsztatach w Europie. Najbardziej wypasiona jest zbroja (a jakże!) Wielkiego Mistrza Alofa de Wignacourt (1601-1622), to w tym odzieniu namalował go Caravaggio.

Nie ma wątpliwości, że te wszystkie elementy są prawdziwym wyposażeniem rycerzy i żołnierzy, którzy walczyli w wojnach Zakonu. To robi wrażenie, że aż strach się bać.

Korytarze w Pałacu Wielkiego Mistrza Zakonu

Rejs po 10 zatokach

Valletta, stolica Malty potrafi oczarować swoją architekturą, ale widok od strony morza to dopiero jest widok! Rejs umożliwia w pełni ocenić wielkość fortyfikacji, dlatego na dwie godziny wcieliliśmy się w role wilków morskich (a może majtków?) i popłynęliśmy łódką na eksplorację okolicznych zatok i półwyspu wokół stolicy. Prawie 50-metrowe mury obronne widziane z lądu robią wrażenie, ale z perspektywy morza Valletta wygląda jak twierdza nie do zdobycia.

Naszą morską przygodę zaczynamy na promie, aby potem w Sliemie zaokrętować się na mały statek i popłynąć wzdłuż historycznych miejsc, zobaczyć co kryje dziesięć zatok wrzynających się w Grand Harbour oraz sprawdzić stan fortyfikacji od strony wody, bo od lądu inspekcję już przeprowadziliśmy.

Trzy Miasta – Senglea, Cospicua i Vittoriosa to niekończący się ciąg zabudowań i przystani. Natomiast w Forcie Lascaris codziennie o godzinie 12 i 16 oddawana jest salwa honorowa, to tutaj w podziemiach w czasie II wojny światowej znajdowała się kwatera główna Brytyjczyków i centrum obrony powietrznej Malty. Tuż obok znajduje się nowoczesna, 58-metrowa winda łącząca Górne Ogrody Barrakka z Bastionem św. Jakuba.

Świetnie prezentują się od strony wody odrestaurowane XVIII-wieczne magazyny z kolorowymi okiennicami i balkonami, tuż przy nich biegnie szpanerska promenada z modnymi restauracjami i… kręcono tu sceny do filmu „World War Z” z muzyką Muse, of course.

Budynki w typie rzymskich budowli to dawny Królewski Szpital Marynarki Wojennej (Royal Navy Hospital Mtarfa). W czasie obu wojen światowych opiekę znalazło tu tysiące rannych żołnierzy, a Malta zyskała żartobliwy przydomek „śródziemnomorskiej pielęgniarki”.

Między Sliemą a Vallettą leży Wyspa Manoela, kiedyś była własnością biskupa Malty, ale po epidemii dżumy zbudowano tu szpital, znany jako Lazzaretto. Obowiązkową kwarantannę odbywały tutaj załogi i pasażerowie statków wpływających do portu, a w XIX wieku niektóre przychodzące listy i przesyłki poddawane były odkażaniu w Biurze Dezynfekcji szpitala, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób. W czasie II wojny światowej była tu baza morska Royal Navy dlatego budynki mocno ucierpiały podczas bombardowań.

Fort St. Angelo w Vittoriosie, to dawna główna kwatera Zakonu podczas Wielkiego Oblężenia Malty w 1565 roku, stacjonowali tu również Francuzi z Napoleonem na czele, podczas krótkiego, dwuletniego (1798-1800) okresu okupacji Malty. Podczas II wojny światowej fort ponownie przetrzymał oblężenie mimo, że ostrzelano go aż 69 razy.

W 1998 roku górna część Fortu St. Angelo została zwrócona Zakonowi Maltańskiemu i teraz stanowi jego suwerenne terytorium. Umowę zawarto na 99 lat, ale dokument pozwala rządowi Malty rozwiązać ją w dowolnym czasie po upływie 50 lat. W myśl umowy, flaga Malty może powiewać razem z flagą Zakonu na widocznym miejscu, ale Zakon nie może udzielać nikomu azylu, a sądy maltańskie mają pełną jurysdykcję z zastosowaniem prawa Malty.

Interesującym faktem jest, że Zakon stanowi suwerenny podmiot prawa międzynarodowego i uznawany jest przez rządy 105 krajów, przy których ma swoich ambasadorów, także i w Polsce. Pozostałe eksterytorialne nieruchomości Zakonu to Pałac Maltański w Rzymie, będący siedzibą Wielkiego Mistrza i kościół Santa Maria del Priorato wraz z ogrodem i budynkami administracyjnymi. Poza tym Zakon wydaje własne znaczki pocztowe, ma własne tablice rejestracyjne (SMOM) i własną walutę, którą jest scudo.

Obecnie Zakon prowadzi na całym świecie działalność charytatywną, powrócił więc do korzeni i idei bractwa, które ponad dziewięćset lat temu założyli pewni pobożni kupcy z Amalfii…

Ad rem, można tak pisać i pisać bez końca, ale dopiero teraz, właśnie od strony wody można zobaczyć całą potęgę maltańskich umocnień. Nawet dzisiaj w nuklearno – cyfrowym świecie są one imponujące i aż trudno sobie wyobrazić jakie musiały robić wrażenie kilkaset lat temu, nie przypuszczałam, że można się tak okopać!